MŁODA POLSKA, Książki wyjątkowe
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
MŁODA POLSKA
1890-1 918
ar
Przełom XIX i XX wieku był w polskim życiu kulturalnym, podobnie jak i w innych krajach
europejskich, okresem wzmożonej intelektualnej i artystycznej aktywności i szczególnego
ożywienia sztuki we wszystkich jej odmianach. Kolebką nowego stylu stał się Kraków, gdzie
krzyżowały się inspiracje nadchodzące z
Wiednia, Paryża, Brukseli, Monachium
; tu wykształciła
się filozofia Młodej Polski i jej bagaż symboliczny; tutaj rozpoczęły się pierwsze realizacje w
nowym, dekoracyjnym stylu, zbieżnym z europejską secesją.
To właśnie w Krakowie narodziło się pojęcie „Młoda Polska” przyjęte i utrwalona na zasadzie
analogii do samookreśleń modernistycznych grup młodych twórców: Młode Niemcy, Młoda
Skandynawia i in.
Nazwa
Wprowadzone po raz pierwszy w 1898 roku jako tytuł cyklu polemicznych artykułów ogłoszonych
przez
Artura Górskiego
na łamach czasopisma „
Życie
”, w formie manifestu:
„Żądamy od sztuki naszej, aby była polską, na wskroś polską, bo jeśli straci
rodzimość, straci tym samym siłę i wartość, i swoją rację bytu. Ale obok tego winna
być młoda, mieć w sobie ogień młodości, skrzydła orle, królewskiego ducha,
płomiennego ducha Mickiewicza.”
„Dekadencja to zwichniecie skrzydeł i wleczenie ich po ziemi, skrzydła to czasem
niezwykle piękne, ale niezdolne do lotów.”
Kierunki
W okresie Młodej Polski nastąpił intensywny i wszechstronny rozwój sztuk plastycznych,
chociaż
w dziedzinie tej nie sformułowano jednolitego programu artystycznego
. Szczególnie bujny był
rozkwit malarstwa, zarówno kontynuującego narodowe tradycje i wątki, jak też otwartego na
aktualne europejskie prądy artystyczne.
W sztukach plastycznych występowały takie kierunki jak:
•
impresjonizm
•
symbolizm
•
secesja
•
ekspresjonizm
Wydarzenia
•
zreformowanie
Szkoły Sztuk Pięknych
przez Juliana Fałata - 1895,
•
powstanie Towarzystwa Artystów Polskich „
Sztuka
” - 1897, ( J. Chełmoński
•
i J. Stanisławski),
•
po upadku krakowskiego „
Życia
” zaczęło wychodzić w Warszawie czasopismo „
Chimera
”
•
nawiązanie do sztuki ludowej przez krakowskie
Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana
- 1901, (zasadniczą rolę odegrał S. Witkiewicz),
•
o podobnym profilu powstały
Warsztaty Krakowskie
- 1913.
•
założenie
Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie
– 1904.
•
wzrost znaczenia grafiki artystycznej (L. Wyczółkowski, Pankiewicz, K. Brandel).
EPIZOD POLSKIEGO IMPRESJONIZMU
Zapowiedzią zmian, jakie miały nastąpić w polskiej sztuce przełomu XIX i XX wieku było
pojawienie się, w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku, impresjonizmu o założeniach zbliżonych
do wcześniejszych impresjonistycznych zainteresowań Aleksandra Gierymskiego. Został on
„przywieziony” do Warszawy z Paryża przez dwóch młodych malarzy:
•
Józefa Pankiewicza
i
•
Władysława Podkowińskiego
oraz stał się przedmiotem rodzimych eksperymentów
•
Leona Wyczółkowskiego.
LEON WYCZÓŁKOWSKI
(1852-1936)
Studiował w Klasie Rysunkowej w Warszawie, w akademii w Monachium i w
Szkole Sztuk Pięknych (SSP) w Krakowie (u J. Matejki). Profesor SSP w
Krakowie i Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Współzałożyciel
Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. Kilkakrotnie wyjeżdżał za granicę,
m.in. do Paryża. W. malował początkowo obrazy historyczno-rodzajowe, później
realistyczne portrety i modne sceny salonowe
(
Ujrzałem raz
).
Podczas pobytu na
Ukrainie tworzył głównie plenerowe, nasycone słońcem i jarzące się barwami
sceny kopania buraków, orki, postacie rybaków i chłopów
(
Orka, Rybak
).
Przez
podjęcie problematyki światła i koloru zbliżył się do impresjonizmu. Na krótko
uległ wpływowi symbolizmu
(Sarkofagi).
Następnie, posługując się głównie
pastelem, akwarelą i tuszem, malował nastrojowe pejzaże (zwłaszcza tatrzańskie), zabytki architektury
poi. miast, pamiątki historyczne (cykl
Skarbiec wawelski),
martwe natury i kwiaty. Ważne miejsce w
twórczości Wyczółkowskiego zajmują także zróżnicowane stylistycznie portrety (m.in. J. Kossaka, J.
Chełmońskiego). Zajmował się również grafiką (litografia, akwaforta, akwatinta). Prace graficzne
Wyczółkowskiego mają charakter malarski i odznaczają się zróżnicowaną skalą rozwiązań formalnych.
Są to widoki drzew i starej architektury, pejzaże, portrety i martwe natury, m.in. zebrane w teki:
Tatry,
Teka huculska, Stara Warszawa, Gościeradz.
Rybacy
Kopanie buraków
Sarkofag Królowej
Jadwigi
Dęby rogalinskie
WŁADYSŁAW PODKOWIŃSKI (
1866-1895)
Studiował w Klasie Rysunkowej w Warszawie u W. Gersona, następnie w akademii w Petersburgu.
Współpracował jako ilustrator z czasopismami „Tygodnik Ilustrowany”, „Wędrowiec” i „Kłosy”,
wykonując liczne rysunki z życia codziennego Warszawy. W 1889 był z J. Pankiewiczem w Paryżu,
gdzie zetknął się z impresjonizmem i stworzył pierwsze obrazy w tym stylu
(Kobiety przy bilardzie,
Latarnik).
Po powrocie do Polski malował impresjonistyczne pejzaże i kompozycje figuralne
(
Łubin w
słońcu, Nowy Świat, Mokra wieś, Dzieci w ogrodzie, Sad w Chrzesnem
),
odznaczające się czystą,
świetlistą gamą barwną, często o śmiałych i wyrafinowanych zestawieniach kolorystycznych, a także
portrety. Pod koniec życia, równolegle do obrazów impresjonistycznych, pod wpływem rozwijającej się
choroby, P. tworzył monochromatyczne, symboliczne kompozycje utrzymane w nastrojach grozy,
niesamowitości i fantastyki
(
Taniec szkieletów, Szal uniesień, Marsz żałobny Chopina
).
Dzieci w ogrodzie
Mokra wieś
Szal uniesień
Symbolizm,
prąd artystyczny występujący w literaturze i
sztukach plastycznych w ostatnim dwudziestoleciu XIX w.
Główne założenia symbolizmu to dominacja wartości
duchowych i wyrażanie ich w sposób subiektywny za pomocą
skrótu, znaku (symbolu). Dzieła są konstrukcjami
wielopoziomowymi, których sens nie wyczerpuje się w
bezpośrednim przedstawieniu, lecz jest ukryty poza nim.
Artysta nie stara się odzwierciedlać rzeczywistości, lecz dąży
do przedstawienia wewnętrznego świata przeżyć
ludzkich oraz
zobrazowania pojęć i zjawisk, jak los, przeznaczenie, śmierć,
dusza, eros.
Nieprzychylne recenzje oraz tragiczna i beznadziejna miłość do żony jednego z przyjaciół, spowodowały
radykalną zmianę w twórczości Podkowińskiego; zaczął tworzyć kompozycje symboliczno-fantastyczne
w ciemnych tonacjach. W 1892 roku powstał
Taniec szkieletów
, rok później -
Ironia
, wreszcie liczne
szkice do obrazu Szał, który swą ostateczną, monumentalną wersję otrzymał w 1894 roku.
Szał uniesień
,
lub
Szał marzeń
przedstawia niesamowitą, wręcz demoniczną scenę z oszalałym koniem wyobrażającym
ślepe pożądanie - uległość zmysłów, unoszącym w otchłań nagą kobietę o rozwianych, jasnych włosach.
W dniu 16 marca 1894 roku odbyło się w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych otwarcie
wystawy jednego obrazu: Szał uniesień, który wywołał skandal artystyczny. Podkowiński w szale
zniszczył obraz, który ostatecznie trafił do kolekcji Feliksa Jasieńskiego, a następnie do krakowskiego
Muzeum Narodowego.
„
Zrobiłem ofiarę z rzeczy, która w danej chwili była mi najdroższą (...)
Zniszczyłem obraz, a kto wie, czy nie uśmierciłem zarazem i talentu swego (...) Chwila była piekielna.”
JÓZEF PANKIEWICZ (1866-1940)
Studiował w Klasie Rysunkowej w Warszawie u W. Gersona, następnie w akademii w Petersburgu. W
1889 był wraz z W. Podkowińskim w Paryżu. Odbył podróże do Holandii, Belgii, Włoch, Anglii i
Francji. Profesor Akademii Sztuk Pięknych (ASP) w Krakowie. Okres 1914-23 spędził w Hiszpanii i
Francji. Od 1925 prowadził w Paryżu filię krakowskiej ASP. Pankiewicz malował początkowo w duchu
realizmu pod wpływem A. Gierymskiego
(
Targ za Żelazną Bramą
).
Od pierwszego pobytu w Paryżu był
zafascynowany impresjonizmem. Inspirowała go również sztuka japońska, dzieła P. Cezanne'a,
przejściowo kubistów, a także dawnych malarzy holenderskich i włoskich (zwłaszcza Wenecjan).
Szczególny wpływ wywarły na Pankiewicza dzieła P. Bonnarda, z którym łączyła go długoletnia
przyjaźń. Malował wówczas pejzaże o motywach francuskich i polskich
(
Targ na kwiaty, Rynek
Starego Miasta w nocy
).
Ulegał także wpływom symbolizmu
(Łabędzie w Ogrodzie Saskim).
Po 1900
malował portrety, martwe natury, kompozycje figuralne we wnętrzach
(Wizyta),
liczne pejzaże, m.in. z
Saint-Tropez, La Ciotat, Wenecji, odznaczające się syntetyczną formą i intensywną gamą barwną.
Pankiewicz uprawiał grafikę (techniką akwaforty i suchej igły), którą cechuje oszczędność, delikatność i
precyzja kreski, sugestywny nastrój i malarskość. Pankiewicz przeniósł na grunt polski
impresjonistyczną metodę twórczą, a przez licznych swoich uczniów (głównie kapistów) wpłynął na
ukształtowanie się koloryzmu w polskim malarstwie XX w.
Targ na kwiaty, Dziewczynka w czerwonej sukience, Rynek Starego Miasta w
Warszawie nocą, Japonka
OLGA BOZNAŃSKA
(1865-1940)
Początkowo uczęszczała
w Krakowie na kursy artystyczne
przeznaczone dla kobiet. W 1886 wyjechała na studia do akademii w
Monachium. W 1889 usamodzielniła się i założyła
własną pracownię.
W końcu 1898 przeniosła się na stałe do Paryża. Pod koniec wieku
cieszyła się opinią jednej z najlepszych malarek Europy. Członek
Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” (przez krótki okres jego
prezes). Malarstwo Boznańskiej było od początku indywidualne
stylowo i nie podlegało znacznym ewolucjom. Dominuje w nim portret
oraz nieliczne martwe natury i widoki wnętrz. Boznańska prawie
wyłącznie posługiwała się techniką olejną i malowała głównie na
tekturze. Przejmując pewne elementy impresjonistycznej metody
budowania obrazu plamami koloru, nie używała nigdy, właściwej dla
tego kierunku jasnej gamy barwnej, stosowała kolory lokalne. Obrazy
są utrzymane najczęściej w zgaszonych barwach srebrzysto-szarych i
popielatych, ożywianych akcentami czerni czy intensywniejszych
tonów
(
Dziewczynka z chryzantemami
, Portret dwóch dziewczynek,
Autoportret).
Przez oszczędność środków uzyskiwała intensywną ekspresję i koncentrację na
psychologicznej charakterystyce modela.
NEOROMANTYZM
Fascynacja literaturą romantyczną, nawiązywanie do idei posłannictwa narodowego, apoteoza jednostki i
akceptacja jej praw do wolności, powrót do romantycznego pojęcia narodu i do idei narodu idealnego,
kontynuowanie romantycznej problematyki sztuki narodowej, powrót do wielu założeń romantycznej
historiozofii stały się charakterystyczne dla epoki przełomu XIX i XX wieku, nazywanej też
neoromantyzmem.
W malarstwie czołowym neoromantykiem był Jacek Malczewski.
JACEK MALCZEWSKI
(1854-1926)
wymowa kompozycji z tego okresu jest
zarówno jedną z typowych cech sztuki modernizmu, jak i jedną z ważniejszych cech malarstwa
Malczewskiego. Postacie i stwory symboliczne (chimery, fauny, rusałki, aniołowie) pojawiają
się we wszelkiego rodzaju kompozycjach artysty: w portretach i autoportretach (np.
Portret
Adama Asnyka, Hamlet polski
),
w scenach rodzajowych, w pejzażach, w obrazach o tematyce
biblijnej
(
Tobiasz w drodze
).
Malczewski podejmował też charakterystyczne dla polskiego modernizmu tematy:
•
zaczerpnięte z baśni i legend ludowych (cykl
Zatruta studnia
),
•
śmierci (obrazy z serii
Thanatos
),
•
roli artysty i jego sztuki w życiu społeczeństwa (np.
Melancholie, Błedne kolo
) —
tworzył nowy
styl łączący elementy realizmu i baśniowości. Obrazy te cechuje żywa, nasycona gama barw i
dysonansowe ich zestawianie.
Był twórcą, który w swoim ogromnym dorobku artystycznym pozostawił dzieła o trudnej, niekiedy
wręcz niemożliwej interpretacji, o treściach oscylujących pomiędzy problemami ojczyzny, życia,
śmierci, a także pomiędzy romantycznymi wizjami, a metafizyką. Inspirował się sztuką antyku,
problemami polskiego romantyzmu, stosował młodopolską symbolikę. Był poetą malarstwa i malarzem
poezji, znajdującym właśnie w poezji nieskończone źródło natchnienia.
Malczewski jest uznawany za jednego z najwybitniejszych i najoryginalniejszych malarzy polskich,
dzięki mistrzowskiej formie dzieł, wyraźnie patriotycznym ich treściom oraz swoistemu klimatowi
polskości, emanującemu z jego obrazów.
Kształcił się w Krakowie w Szkole Sztuk Pięknych (m.in. pod kierunkiem
J. Matejki
, który dostrzegł
wybitne zdolności młodego artysty i widział w nim swego następcę w dziedzinie malarstwa
historycznego) oraz w Ecole des Beaux-Arts w Paryżu. Po powrocie do kraju popadł w konflikt z
Matejką, odmiennie pojmując zadania poi. malarstwa historycznego. Odbywał liczne zagraniczne
podróże do Włoch i Monachium, brał udział jako rysownik kronikarz w wyprawie naukowej do Azji
Mniejszej. Profesor, później rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, współzałożyciel
Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”.
•
W twórczości Malczewskiego dominował początkowo
nurt historyczno-patriotyczny
,
związany z martyrologią Polaków po powstaniu styczniowym oraz z poezją romantyczną,
głównie z twórczością J. Słowackiego. Cykl obrazów, zwłaszcza cyklem syberyjskim,
przedstawia polskich zesłańców w drodze na Syberię i tragedię ich katorgi. Malczewski od
jasnej, oszczędnej prostoty kompozycji przeszedł do kontrastów kolorystycznych, brutalizacji
wyrazu w celu spotęgowania wrażenia bólu, nieszczęścia i osamotnienia, jakie przynosi śmierć
na wygnaniu (np. wersje tematu
Śmierć Ellenai
).
Również inne obrazy tego cyklu,
przedstawiające codzienne zdarzenia z życia zesłańców
(
Niedziela w kopalni, Na etapie
),
nacechowane prozaicznością ujęcia, pozbawione wszelkiej pozy czy gestu, nabierają
przejmującej, dramatycznej wymowy. Cykl syberyjski łączy sztukę Malczewskiego z
pozytywistycznym naturalizmem.
•
Większość jego dzieł powstałych na przełomie XIX i XX w. należy do nurtu
modernistycznego
.
Symboliczna
, a nawet mistyczna
[ Pobierz całość w formacie PDF ]