Mauss. Sposoby posługiwania się ciałem, EBooki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Marcel MaussSposoby pos�ugiwania si� cia�emPoj�cie sposob�w pos�ugiwania si� ciatem[...] �nawyki" zmieniaj� si� oczywi�cie zale�nie od jednostki i jej sposob�wna�ladowania innych, ale przede wszystkim zmieniaj� si� w zale�no�ci od spo�e-cze�stw, wychowania, konwenans�w, mody i presti�u. Mamy tu do czynieniaz technikami i dzie�em zbiorowego i indywidualnego rozumu praktycznego, a nie,jak si� zazwyczaj s�dzi, z dusz� i jej zdolno�ciami na�ladowczymi.[...] Dochodz� do wniosku, �e je�eli chcemy mie� jasny pogl�d na takie fakty,jak bieganie, p�ywanie itp., to musimy zamiast jednego punktu widzenia � me-chanicznego i fizycznego, kt�ry reprezentuje anatomiczna i fizjologiczna teoriachodzenia, lub psychologicznego czy socjologicznego � przyj�� wszystkie trzy.Albowiem konieczny jest w�a�nie �w potr�jny punkt widzenia, punkt widzenia�cz�owieka ca�o�ciowego".Trzeba uwzgl�dni� jeszcze inny zesp� fakt�w. Wychowanie ma widocznywp�yw na wszystkie elementy sztuki pos�ugiwania si� ludzkim cia�em. Poj�ciewychowania mog�o nak�ada� si� na poj�cie na�ladownictwa. Wszystkie dzieci,i te, kt�re maj� szczeg�lnie du�e zdolno�ci na�ladowania, i te, kt�re je posiadaj�w znacznie mniejszym stopniu, otrzymuj� takie samo wychowanie. Proces na�la-dowania przebiega na zasadzie presti�u. Zar�wno dziecko, jak i cz�owiek doros�yna�laduje czyny, uwie�czone powodzeniem, kt�re powiod�y si� osobom ciesz�-cym si� ich zaufaniem i maj�cym pewien autorytet. Nawet czyn wy��cznie biolo-giczny, dotycz�cy w�asnego cia�a, narzuca si� z zewn�trz, z g�ry. Zesp� ruch�wsk�adaj�cych si� na owe dzia�ania jednostka przejmuje z czynu wykonywanegoprzed jej oczyma, albo przez ni� razem z innymi osobami.Element spo�eczny zawiera si� w�a�nie w poj�ciu presti�u, jaki w oczachjednostki na�laduj�cej ma osoba wykonuj�ca czyn nakazany, autoryzowany i wy-pr�bowany. W akcie na�ladowania, kt�ry nast�puje p�niej, s� ju� elementypsychologiczne i biologiczne.Ca�o�� jest zatem uwarunkowana przez te trzy elementy po��czone w spos�bnierozdzielny.185MARCEL MAUSSWszystko, o czym m�wi�em, �atwo da si� powi�za� z pewn� grup� infakt�w. W ksi��ce Elsdona Besta, kt�ra dotar�a do nas w 1925 roku, znajdujgodny uwagi dokument na temat sposobu chodzenia kobiet Maorys�w (NZelandia). (Prosz� nie m�wi� mi, �e s� to plemiona prymitywne; uwa�am, �epewnymi wzgl�dami przewy�szaj� Celt�w i German�w.) �Kobiety tubylcze prmuj� pewien gait (okre�lenie angielskie jest znakomite): polega on na siln}Jednocze�nie lu�nym ko�ysaniu biodrami, kt�re nam si� wydaje niezgrabne,jest nadzwyczaj podziwiane przez Maorys�w. Matki tresuj� (autor u�ywa s�(drill) c�rki w tym sposobie chodzenia, kt�ry nazywa si� onioi. S�ysza�emmatki m�wi�y do c�rek (t�umacz�): �Dlaczego nie robisz onioi�, kiedy jadziewczynka to zaniedbywa�a". Jest to nabyty, a nie naturalny spos�b chodzerW og�le w�r�d doros�ych �spos�b naturalny" chyba nie istnieje, [...j[...] Pope�niali�my wszyscy, ja tak�e, przez wiele lat podstawowy b��d, uwa.j��, �e technika wyst�puje tylko tam, gdzie jest narz�dzie. Trzeba by�o powr�tdo poj�� staro�ytnych, do Plato�skich danych na temat techniki, tam, gdzie PIatim�wi� o technice w muzyce, a w szczeg�lno�ci w ta�cu, i rozszerzy� to poj�cjTechnicznym nazywam tradycyjne dzia�anie skuteczne (nie r�ni si� ono pctym wzgl�dem od dzia�ania magicznego, religijnego i symbolicznego). Trzeba, l"by�o ono tradycyjne i skuteczne. Nie ma techniki i nie ma przekazywania, je�enie ma tradycji. W�a�nie przekazywanie technik, i to prawdopodobnie dr�gprzekazu ustnego, r�ni przede wszystkim cz�owieka od zwierz�t.Cia�o jest pierwszym i najbardziej naturalnym narz�dziem cz�owieka. Albidok�adniej: pierwszym i najbardziej naturalnym przedmiotem technicznym i zarazem �rodkiem technicznym cz�owieka Jest jego cia�o. [...JZasady klasyfikacji sposob�w pos�ugiwania si� cia�emW zwi�zku z poj�ciem sposob�w pos�ugiwania si� cia�em zarysowuj� si� odrazu dwie sprawy: sposoby te mo�na podzieli� i odr�ni� zale�nie od p�ci i wie-ku.l. Podzia� sposob�w pos�ugiwania si� cia�em w zale�no�ci od p�ci (a nie po prostu podzia�pracy mi�dzy p�ciami)Sprawa jest godna uwagi. [...J We�my na przyk�ad pod uwag� spos�b zaciska-nia pi�ci. M�czyzna zazwyczaj zaciska pi�� kciukiem na zewn�trz, kobieta186chowa kciuk wewn�trz d�oni; by� mo�e dlatego, �e nikt jej tego nie uczy�, alejestem pewien, �e nawet gdyby usi�owano j� nauczy�, nie by�oby to dla niej�atwe. Uderzenie pi�ci�, sam zamach u kobiety jest s�aby. Wszyscy wiemy, �ekiedy kobieta rzuca kamieniem, nie tylko sam rzut jest s�aby, ale robi to inaczejni� m�czyzna � nie poziomo, tylko zawsze pionowo.By� mo�e zachodzi tu przypadek dw�ch rodzaj�w uczenia. Istnieje bowiemspo�ecze�stwo m�czyzn i spo�ecze�stwo kobiet, [...j2. Odmiany sposob�w pos�ugiwania si� cia�em w zale�no�ci od wiekuDziecko kuca naturalnie. My nie potrafimy ju� kuca�. Uwa�am to za niedo-rzeczno�� i ni�szo�� naszych ras, naszych cywilizacji i spo�ecze�stw. A oto przy-k�ad. Przebywa�em na froncie z Australijczykami (bia�ymi). Mieli nade mn�istotn� przewag�. Kiedy wypada� nam post�j w b�ocie, mogli oni siada� na w�as-nych pi�tach, odpocz��, a ,,b�ocko", jak wtedy m�wiono, pozostawa�o pod ichpi�tami. Ja musia�em tkwi� w pozycji stoj�cej w moich buciorach, po kolanaw wodzie. Pozycja kuczna jest moim zdaniem wa�na i warto j� zachowa�u dziecka, najwi�kszym b��dem jest odzwyczaja� je od kucania. Jest to postawa,kt�r� zachowa�a ca�a ludzko��, pr�cz naszych spo�ecze�stw. [...]3. Klasyfikacja sposob�w pos�ugiwania si� cia�em w uzale�nieniu od sprawno�ciSposoby te mog� by� klasyfikowane ze wzgl�du na ich sprawno��, ze wzgl�-du na wynik tresury. Tresura � niczym konstruowanie maszyny � jest poszuki-waniem i nabywaniem sprawno�ci. Tutaj chodzi o sprawno�� cz�owieka. Sposobypos�ugiwania si� cia�em s� zatem ludzkimi normami stosowanymi do tresuryludzi. Post�powanie stosowane wobec zwierz�t ludzie dobrowolnie stosuj� dosiebie i do swoich dzieci. W�a�nie dzieci by�y zapewne pierwszymi istotamitresowanymi, nawet jeszcze przed zwierz�tami, kt�re trzeba by�o najpierw ob�a-skawi�. Wobec tego mo�na by techniki pos�ugiwania si� cia�em, spos�b ichprzekazywania przyr�wna� do tresury oraz uporz�dkowa� je ze wzgl�du na sku-teczno��.Tutaj wy�ania si� bardzo wa�ne dla socjologii i dla psychologii poj�cie zr�cz-no�ci [...]MARCEL MAUSS4. Przekazywanie formy sposob�w pos�ugiwania si� cia�emPozostaje jeszcze ostatni punkt widzenia. Skoro uznali�my nauczanie sposo-b�w za spraw� podstawow�, to mo�emy je klasyfikowa� ze wzgl�du na charaktertej edukacji i tresury. I oto otwiera si� nowe pole studi�w: na wychowanie fizycz-ne w ka�dym okresie �ycia i u obu p�ci sk�ada si� nieprzebrana ilo�� szczeg��wjeszcze nie dostrze�onych, a kt�re nale�y podda� obserwacji. Wychowanie dziec-ka przepojone jest tym, co nazywamy szczeg�ami, ale s� to szczeg�y istotne.We�my np. problem obur�czno�ci: nie mamy dobrych obserwacji dotycz�cychruch�w prawej i lewej r�ki ani te� dok�adnego rozeznania w tym, jak si� ichnauczyli�my. Na pierwszy rzut oka rozpoznamy pobo�nego muzu�manina; nawetkiedy w r�ku trzyma widelec i n� (co si� rzadko zdarza), b�dzie robi� r�neprzedziwne wysi�ki, byle tylko pos�ugiwa� si� praw� r�k�. Za nic w �wiecie niedotknie jedzenia lew� r�k� ani okre�lonych cz�ci swego cia�a praw�. Nie wystar-czy znajomo�� fizjologii ani psychologii asymetrii ruchowej u cz�owieka. �ebyzrozumie�, dlaczego wykonuje takie, a nie inne gesty, trzeba pozna� tradycje,kt�re narzucaj� takie w�a�nie gesty. [...]Biograficzne wyliczenie sposob�w pos�ugiwania si� cia�emDla obserwatora zupe�nie inna klasyfikacja jest nie tyle bardziej logiczna, ile�atwiejsza. Jest to proste wyliczenie. Mia�em nawet zamiar przedstawi�, tak jakto robi� profesorowie ameryka�scy, seri� tabelek, ale wystarczy po prostu �ledzi�powoli lata cz�owieka, normaln� biografi� jednostki, �eby uporz�dkowa� sposobypos�ugiwania si� cia�em, kt�rymi ona rozporz�dza lub kt�rych j� nauczono.l. Sposoby rodzenia i po�o�nictwa[...] Sposoby zachowania si� w czasie porodu s� bardzo rozmaite. Dzieci�Budda urodzi�a jego matka, Maja, wyprostowana i przywi�zana do drzewa. Uro-dzi�a w pozycji stoj�cej. Znaczna cz�� kobiet w Indiach rodzi tak dotychczas.To, co my uwa�amy za rzecz normaln�, �e por�d odbywa si� w pozycji le��cejna plecach, nie jest ani troch� bardziej normalne od innych pozycji, np. na czwo-rakach. Znamy takie techniki porodu, kiedy dziecko zostaje chwycone b�d� przezmatk�, b�d� przez tych, kt�rzy jej pomagaj�; przewi�zanie i przeci�cie p�powiny;zabiegi wok� matki, zabiegi wok� dziecka. Oto szereg istotnych kwestii. Inne:188SPOSOBY POS�UGIWANIA SI� CIA�EMwyb�r dziecka, porzucanie kalek, zabijanie bli�ni�t � to sprawy decyduj�cew historii rasy. W historii staro�ytnej, jak i w innych cywilizacjach, uznaniedziecka jest wydarzeniem zasadniczym.2. Sposoby zwi�zane z okresem dzieci�stwaWychowanie i �ywienie dziecka. Postawy dw�ch zwi�zanych ze sob� istot:matki i dziecka. Przyjrzyjmy si� dziecku: ssanie, noszenie itp. Sprawa noszeniajest bardzo wa�na. Dziecko noszone przez matk� bezpo�rednio na ciele przez dwaalbo trzy lata ma zupe�nie inny stosunek do niej ni� dziecko nie noszone, zupe�nieinny z ni� kontakt ni� dziecko u nas. Wisi jej na szyi, na ramieniu, siedzi okra-kiem na biodrze. Jest to wa�na gimnastyka, istotna dla ca�ego �ycia tego cz�o-wieka. A dla matki jest to tak�e gimnastyka, tyle �e innego rodzaju. Wydaje si�wr�cz, �e tutaj rodz� si� stany psychiczne, kt�re w naszych warunkach ca�kowicieznikn�y z okresu dzieci�stwa. To kontakty mi�dzy p�ciami i kontakty sk�ry.Odstawienie od piersi. Karmienie trwa d�ugo, na og� dwa lub trzy lata.Obowi�zek karmienia, czasem nawet obowi�zek karmienia ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]