MATERIAŁY HISTORIOGRAFICZNE - Śp. Edward PALIK 1919-2008, Biologia, -- Entomologia --, ---Motyle
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wiad. entomol.
28
(2): 125-129 Poznañ 2009
MATERIA£Y HISTORIOGRAFICZNE
HISTORIOGRAPHIC MATERIALS
p. Edward P
ALIK
(19192008)
Edward Palik (19192008) in memory
£ukasz P
RZYBY£OWICZ
Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierz¹t PAN w Krakowie, ul. S³awkowska 17, 31-016 Kraków;
e-mail: lukasz@isez.pan.krakow.pl
KEY WORDS: natural sciences, historiography, biography, entomology, lepidopterology.
Dnia 3 sierpnia 2008 roku w wieku 89 lat odszed³ od nas na zawsze Edward P
ALIK
. By³
wielkim mi³onikiem motyli, znawc¹ ich zwyczajów i mistrzem hodowli. Od wielu lat by³ sza-
nowanym autorytetem w rodowisku krakowskich (i nie tylko) motylarzy. Ponad wszystko
by³ jednak dobrym cz³owiekiem, którego optymizm i serdecznoæ by³y równie wyj¹tkowe jak
kolorowy wiat motyli, który przepe³nia³ ca³e Jego ¿ycie.
Edward Franciszek Palik urodzi³ siê 27 stycznia 1919 roku w Krakowie jako najstarszy
syn Stefana i Apolonii (z domu R
AJTAR
).
W 1938 roku zda³ maturê w IX Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym im. J. Hoene
-Wroñskiego w Krakowie (obecnie VII LO im. Zofii Naukowskiej w Krakowie).
Zaraz po zdaniu matury przeniós³ siê do Lwowa, aby kontynuowaæ naukê w Szkole Pod-
chor¹¿ych Rezerwy Piechoty przy 19 Pu³ku Piechoty, któr¹ ukoñczy³ w roku 1939. Po wybu-
chu II wojny wiatowej bra³ udzia³ w kampanii wrzeniowej walcz¹c z najedc¹ na terenie
Prus Wschodnich a nastêpnie uczestniczy³ w obronie Warszawy a¿ do kapitulacji. Jako jeden
z wielu Polaków zosta³ wziêty do niewoli i przetransportowany na teren Rzeszy, gdzie w kil-
ku obozach jenieckich przebywa³ a¿ do po³owy 1942 roku. 10 lipca 1942 roku uciek³ z obozu
VI-G w Oberlangen. Wêdruj¹c pieszo przez Belgiê dotar³ do Francji. Zosta³ tam s³uchaczem
Uniwersytetu w Grenoble gdzie w 1943 roku otrzyma³ dyplom z jêzyka francuskiego oraz
ukoñczy³ I rok studiów na kierunku Handel Morski. W kwietniu 1944 roku opuci³ Francjê i
przez Hiszpaniê, Portugaliê i Gibraltar przedosta³ siê do Algierii. Tam ponownie wst¹pi³ do
wojska. Jeszcze tego samego roku we wrzeniu wyjecha³ do Anglii gdzie zosta³ wcielony do
Polskich Si³ Powietrznych jako cz³onek personelu naziemnego. S³u¿y³ tam a¿ do lipca 1947
roku. W miêdzyczasie podj¹³ naukê na Uniwersytecie Cambridge gdzie w 1946 roku otrzy-
ma³ dyplom z jêzyka angielskiego. Po powrocie do kraju zosta³ przeniesiony do rezerwy.
126
£. PRZYBY£OWICZ
1 stycznia 1949 roku podj¹³ pracê w Krakowskich Fabrykach Mebli w dzia³ach technicz-
no-produkcyjnych. W tym okresie za³o¿y³ równie¿ rodzinê. Po trzydziestu latach, 31 marca
1979 roku przeszed³ na emeryturê.
Od 1 stycznia 1981 roku niemal do samej mierci pracowa³ w Instytucie Systematyki
i Ewolucji Zwierz¹t PAN w Krakowie na stanowisku technicznym, jako kustosz zbioru motyli.
Lata wojny, które zabra³y mu lata m³odoci odbi³y siê niezatartym piêtnem na ca³ym jego
¿yciu. Myli³by siê jednak ten, kto pomyla³by, ¿e wspomnienia Pana Edzia z tego okresu by³y
przepe³nione ¿alem, gorycz¹ i dramatyzmem. Przeciwnie wojenne piek³o przedstawia³ za-
wsze w taki sposób, ¿e chcia³o siê go s³uchaæ godzinami. Przy codziennej po³udniowej herba-
cie czêsto barwnie wspomina³ swoj¹ ucieczkê z obozu, g³ód, zmêczenie i strach zawsze jed-
nak uwypuklaj¹c fakty radosne, pozytywne i optymistyczne, które pozwoli³y mu szczêliwie
prze¿yæ wojenn¹ zawieruchê. Zawsze chêtnie i piêknie opowiada³ o swoich wojennych przy-
godach, kolegach, ró¿nych ludziach, którzy Mu pomagali w tych bardzo trudnych czasach.
Jego otwarty charakter oraz wielka chêæ i ³atwoæ nauki jêzyków obcych pozwoli³y Mu na-
wi¹zywaæ wszêdzie gdzie przebywa³ wiele znajomoci i przyjani. Przez ca³e póniejsze ¿ycie
po powrocie do kraju bardzo szanowa³ i pielêgnowa³ te wojenne znajomoci. Do koñca ¿ycia
utrzymywa³ kontakty ze swymi kolegami ¿o³nierzami, których los rozrzuci³ po ca³ym wie-
cie oraz innymi przyjació³mi z czasów wojny. W ci¹gu kilku ostatnich lat aktywnie dzia³a³
w ZBOWID-zie.
IX Kongres SEL, Lednice 1994; od lewej Edward P
ALIK
, Eduard W. D
IEHL
(Indonezja),
Malcolm S
COBLE
(NHM Londyn)
IX SEL Congress, Lednice 1994; from the left Edward P
ALIK
, Eduard W. D
IEHL
(Indonesia),
Malcolm S
COBLE
(NHM London)
P. EDWARD PALIK (19192008)
127
Edward P
ALIK
na torfowisku Baligówka ko³o Czarnego Dunajca, 2002
Edward P
ALIK
at the Baligówka pit bog near Czarny Dunajec, 2002
Ogromn¹ i jedyn¹ pasj¹ Pana Edwarda by³y zawsze motyle. Ju¿ jako kilkunastoletni ch³o-
piec powiêca³ im ka¿d¹ woln¹ chwilê. W poszukiwaniu interesuj¹cych gatunków bardzo
czêsto wyprawia³ siê rowerem w bli¿sze i dalsze s¹siedztwo ówczesnego Krakowa. £owi³ za-
równo w dzieñ, jak i korzystaj¹c z lampy karbidowej noc¹.
Nawet wojenna zawierucha nie by³a w stanie zag³uszyæ jego pasji. Niezapomniane pozo-
stan¹ jego opowieci o tym jak g³odny, podczas ryzykownej ucieczki przez Alpy i Pireneje
znajdowa³ czas na od³owienie kilku okazów niepylaków. Okazy te szczêliwie przetrwa³y
wojnê i jako wiadkowie niecodziennej pasji przechowywane s¹ w kolekcji Instytutu.
Po powrocie do kraju Pan Edward rozpocz¹³ odbudowê kolekcji i systematycznie j¹ po-
wiêksza³. Z czasem sta³a siê ona jedn¹ z najwiêkszych i najcenniejszych prywatnych kolekcji
lepidopterologicznych w Polsce. Reprezentowany jest w niej niemal komplet fauny krajowej
Macrolepidoptera oraz wiele gatunków europejskich. Kolekcja ta zgodnie z wol¹ Pana
Edwarda zosta³a ofiarowana Instytutowi. Po uporz¹dkowaniu i opracowaniu zostanie prze-
niesiona do magazynu jako zbiór wydzielony.
Lata pracy w Instytucie powiêci³ przede wszystkim na opiekê, nad kolekcj¹ motyli. Pro-
wadzi³ o¿ywion¹ wymianê materia³ów z motylarzami z ca³ego wiata, dziêki czemu instytuto-
wej kolekcji przyby³o sporo okazów np. z Japonii czy Ameryki Pó³nocnej. To za spraw¹ jego
za¿y³oci z Panem Theo Baldwinem K
IE£CZYÑSKIM
ze Szwajcarii Instytut otrzyma³ w darze
wyj¹tkowo cenn¹, kompletn¹ kolekcjê najwiêkszych motyli dziennych wiata. Dopóki po-
zwala³o mu na to zdrowie bardzo intensywnie preparowa³ zarówno materia³y ³owione przez
siebie jak i przywo¿one z wypraw przez inne osoby. W sumie rozpi¹³ kilkadziesi¹t tysiêcy
128
£. PRZYBY£OWICZ
motyli. W ostatnich latach powiêci³ siê przede wszystkim komasacji Palearktycznych Ma-
crolepidoptera, przepinaj¹c materia³y ze starych gablot do nowych i uk³adaj¹c je w porz¹dku
systematycznym. Wielk¹ radoci¹ Pana Edwarda by³a równie¿ hodowla motyli. Ju¿ od wcze-
snej wiosny w Jego pokoju pojawia³y siê ró¿ne roliny z ¿yj¹cymi na nich g¹sienicami wielu
interesuj¹cych gatunków. Bywa³o i tak, ¿e wylêgaj¹ce siê z poczwarek motyle znajdowane
by³y w ró¿nych miejscach, ale dziêki temu równie¿ laicy mogli wtedy zobaczyæ jak motyle
pompuj¹ skrzyd³a rzadki widok do ogl¹dania na ¿ywo. By³ równie¿ bardzo aktywny
w terenie. Wyj¹tkowym dla niego miejscem by³a Puszcza Bia³owieska, któr¹ pod wzglêdem
motylarskim zna³ jak ma³o kto. W poszukiwaniu interesuj¹cych gatunków przemierza³
dziennie nawet po 20 km sobie tylko znanymi cie¿kami przez bagna i mokrad³a. Niemal co-
rocznie spêdza³ tam, co najmniej kilka tygodni. Z wyjazdów tych przywozi³ zawsze interesu-
j¹ce gatunki i nowe okazy do hodowli. Intensywnie penetrowa³ te¿ bli¿sze i dalsze okolice
Krakowa. Rokrocznie wiosn¹ odwiedza³ Podkrakowskie Dolinki, Tyniec i Puszczê Dulow-
sk¹. Czêsto bywa³ te¿ nad Nid¹ w Tatrach i Pieninach. Zawsze powtarza³, ¿e bycie w tere-
nie sprawia mu ogromn¹ radoæ. Prawdopodobnie tej wielkiej iloci czasu spêdzonej na
³onie natury i aktywnoci ruchowej zawdziêcza³ niesamowicie m³ody jak na swój wiek wy-
gl¹d i wyj¹tkow¹ sprawnoæ fizyczn¹ niemal do koñca swego ¿ycia. Pomimo ciê¿kiej choroby
po raz ostatni wybra³ siê ze mn¹ i Krzysztofem F
IO£KIEM
nad Nidê, na wa³ do Winiar za-
ledwie dwa miesi¹ce przed mierci¹. Wiedzielimy, ¿e by³o to jego osobiste po¿egnanie
z motylami.
Przez wiele lat bra³ czynny udzia³ w pracach krakowskiego oddzia³u PTEnt. Podczas co-
miesiêcznych spotkañ w budynku przy ul. S³awkowskiej 17 zawsze otoczony by³ gronem za-
równo m³odszych jak i starszych kolegów, którzy chcieli dowiedzieæ siê czego o ³owionych
przez siebie lub hodowanych motylach. Dziêki wieloletniemu dowiadczeniu by³ prawdziw¹
kopalni¹ wiedzy na temat hodowli. Zna³ zwyczaje i potrzeby g¹sienic wielu gatunków.
Podczas pracy w Instytucie bra³ udzia³ w kilku wyprawach naukowych zbieraj¹c materia³y
zoologiczne bêd¹ce cennym wk³adem w rozwój kolekcji. W latach 1983, 1985 i 1989 wraz
z innymi pracownikami Instytutu by³ cz³onkiem wypraw do Korei Pó³nocnej, których plonem
by³o zebranie ponad 17000 okazów motyli. W 1986 roku bra³ udzia³ w wyprawie do Wietna-
mu, sk¹d przywióz³ kilka tysiêcy Lepidoptera. Jego ostatni¹ motylarsk¹ wypraw¹ za morza
by³ wyjazd do Gwatemali w 2001 roku.
Zaledwie dwa lata po utworzeniu Europejskiego Towarzystwa Lepidopterologicznego
(SEL), w 1978 roku zosta³ jego Cz³onkiem. Bra³ udzia³ w kilku kongresach, m.in. w Pary¿u
(1978 I kongres), Lednicach (1994) i Bia³owie¿y (2000). Szczególnie interesowa³ siê
ochron¹ niepylaka apollo a tak¿e innych zanikaj¹cych gatunków. Gdy tylko nadarza³a siê ku
temu okazja stara³ siê zainteresowaæ ludzi, zw³aszcza wp³ywowych, ich ochron¹.
Pan Edward P
ALIK
mia³ szlachetne serce, radosne usposobienie i wyj¹tkow¹ umiejêtnoæ
pozytywnego patrzenia na ¿ycie. Takim w³anie pozostanie w pamiêci tych, którzy mieli oka-
zjê Go spotkaæ.
Jego imieniem lub nazwiskiem zosta³y opisane trzy gatunki owadów:
Saphenista paliki
R
AZOWSKI
et B
ECKER
, 1983 z Brazylii (Lepidoptera: Tortricidae)
Jenkinshelea paliki
S
ZADZIEWSKI
, 1992 z Pó³nocnej Korei (Diptera: Ceratopogonidae)
Lozotaenia edwardi
R
AZOWSKI
, 1999 z Pó³nocnej Korei (Lepidoptera: Tortricidae)
Publikacje w uk³adzie chronologicznym
¯
UKOWSKI
R., P
ALIK
E. 1959:
Auchmis comma
S
CHIFFM
. et D
ENIS
(Lepidoptera, Noctuidae) w Pieni-
nach. Pol. Pismo ent.,
29
: 483-490.
P
ALIK
E. 1964: O wymieraniu niepylaka apollo. Przegl. zool.,
8
(1): 96-98.
P. EDWARD PALIK (19192008)
129
P
ALIK
E. 1966: On the Process of Dying out of
Parnassius apollo
L
INNÉ
. Tohoku Konchu Kenkyu,
2
(3-4):
45-47.
R
AZOWSKI
J., P
ALIK
E. 1969: Fauna motyli okolic Krakowa (The Lepidopterous fauna of the Kraków
vicinity). Acta zool. Cracov.,
14
(11): 217-310.
B
ATKOWSKI
S., P
ALIK
E., S
ZPOR
R. 1972: Motyle wiêksze Tatr Polskich. Pol. Pismo ent.,
42
(3):
637-688.
P
ALIK
E. 1979: The protection and reintroduction in Poland of
Parnassius apollo
L
INNAEUS
(Papilioni-
dae). Nota Lepidopt.,
2
(4): 163-164.
P
ALIK
E. 1980: I Europejski Kongres Lepidopterologiczny w Pary¿u 31 III 1 IV 1978. Wiad. ento-
mol.,
1
(1): 57-60.
P
ALIK
E. 1981: The conditions of increasing menace for the existence of certain Lepidoptera
in Po-
land. Beihefte zu den Veröffentlichungen für Naturschutz und Landschaftspflege in Baden-
Württemberg,
21
: 31-33.
B
USZKO
J., K
OKOT
A., P
ALIK
E.,
LIWIÑSKI
Z. 1996: Motyle wiêksze (Macrolepidoptera) Puszczy Bia-
³owieskiej. Parki nar. Rez. Przyr.,
15
(4): 3-46.
K
OKOT
A., P
ALIK
E. 2000: Uzupe³nienie II do fauny motyli wiêkszych (Macrolepidoptera) Puszczy
Bia³owieskiej. Parki nar. Rez. Przyr.,
19
(1): 99-102.
P
ALIK
E., P
RZYBY£OWICZ
£., K
OSIOR
A., K
RÓL
W., S
OLARZ
W., W
ITKOWSKI
Z. 2005: Changes in the
species composition and distribution of butterflies (Rhopalocera) in Cracow (Poland) since the
mid-19th century. Fragm. faun.,
48
(2): 181-215.
SUMMARY
The life and work of our dear late colleague, Edward P
ALIK
(19192008), are presented. Born in
Kraków, after the beginning of World War II he took part in the defence of Warszawa. Taken war
prisoner, he spent 3 years in a P.O.W. camp in Oberlangen (Germany). Then, after an escape through
France, Spain, Algeria, he reached England and served as a soldier until 1947.
He returned to Poland and took up the work in the Kraków Furniture Factory. Retired in 1979, he
associated himself with the Institute of Systematics and Evolution of Animals, Polish Academy of
Sciences, where he worked almost to his death.
Mr P
ALIK
was an amateur lepidopterist but his extraordinary knowledge of moths ensured him an
outstanding position among Polish entomologists. His meticulously prepared collections will serve us
for long years.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]