Maly slownik zoologiczny - Ryby, eBooks txt
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
MA�Y S�OWNIK ZOOLOGICZNYBEZKR�GOWCEGADY i PLAZYOWADY i PTAKIRYBYSSAKIMA�Y S�OWNIK ZOOLOGICZNYWIEDZA POWSZECHNAWarszawa 1973Noty encyklopedyczne napisali (w nawiasie skr�ty nazwisk)KRYSTYNA KOWALSKA [K.K.]JAN MACIEJ BEMBISZEWSKI [J.M.R.]HALINA ROLIK [H.R.]PRZEDMOWANajstarsza i najliczniejsza grupa kr�gowc�w, nazywana tradycyjnie rybami (cho� w sk�ad jej wchodzi kilka odr�bnych gromad, z kt�rych tylko jedn� stanowi� ryby w�a�ciwe), obejmuje ok. 20 000 gatunk�w wsp�cze�nie �yj�cych oraz wiele kopalnych.Jest to grupa niezmiernie wa�na i interesuj�ca z wielu punkt�w widzenia. Przede wszystkim zapocz�tkowa�a ona ewolucj� kr�gowc�w, z niej bowiem wywodz� si� pierwsze kr�gowce ziemnowodne. W �adnej innej grupie nie spotyka si� tak r�norodnych przystosowa� do �ycia w diametralnie r�nych �rodowiskach: w g��binach oceanicznych i w pelagialu, w lodowatych wodach polarnych i w gor�cych �r�d�ach, w wysychaj�cych okresowo bagnistych zbiornikach i w czystych, dobrze natlenionych potokach g�rskich. S� tu "�ywe skamienia�o�ci", jak latimeria, prymitywne dwudyszne, gatunki przystosowane do d�u�szego przebywania w �rodowisku atmosferycznym, jak poskoczki i �mijog�owce, a r�wnocze�nie gatunki, kt�re osi�gn�y najwy�szy poziom "rybiego" etapu rozwoju, kt�rych przyk�adem s� tu�czyki i �aglicowate. Ryby s� zatem wa�nym obiektem bada� w dziedzinie ewolucji kr�gowc�w, mechanizmu proces�w przystosowawczych, gatunkotw�rczych oraz bada� nad zachowaniem si� zwierz�t.Wzrost zainteresowania rybami spowodowa�a tak�e literatura popularnonaukowa i przygodowa, zw�aszcza za� reporta�e z podwodnych wypraw p�etwonurk�w i bada� g��bin morskich. R�wnocze�nie wzrasta w szybkim tempie zainteresowanie gospodarcze rybami jako �r�d�em pe�nowarto�ciowego bia�ka zwierz�cego.Ryby, jak �wiadcz� resztki kuchenne znajdowane w stanowiskach cz�owieka pierwotnego, by�y zawsze �r�d�em �atwo dost�pnego i warto�ciowego pokarmu. Obecnie, w zwi�zkuPrzedmowaz kl�skami g�odu trapi�cymi znaczn� cz�� ludno�ci oraz sta�ym niedoborem bia�ka zwierz�cego, zwr�cono baczn� uwag� na mo�liwo�ci intensyfikacji po�ow�w, eksploatacj� nowych �owisk, zw�aszcza na p�kuli po�udniowej, na zagadnienia aklimatyzacji nowych, szybko wyrastaj�cych gatunk�w (przyk�adem aklimatyzacja w naszych wodach amura, to�pygi, pelugi). Zaj�to si� intensyfikacj� hodowli ryb, zw�aszcza w krajach nawiedzanych przez g��d. Poza hodowl� w zbiornikach �r�dl�dowych rodzi si� konieczno�� hodowli w morskich wodach przybrze�nych. Ponadto znaczne zwi�kszenie zasi�gu po�ow�w naszych statk�w rybackich oraz zwi�kszony import przetwor�w rybnych sprawia, i� w handlu pojawiaj� si� ryby o egzotycznych nazwach, nigdy dotychczas nie spotykane na naszych sto�ach, jak np. lichia, pa�asz, sajra, z�bacz, o kt�rych konsumenci chcieliby si� czego� dowiedzie�.Niepo�ledniego znaczenia nabiera r�wnie� w�dkarstwo oraz inne formy rybo��wstwa sportowego. W dobie coraz bardziej odczuwanych ujemnych skutk�w uprzemys�owienia i technicyzacji �ycia w�dkarstwo, odpoczynek nad nie ska�onymi jeszcze wodami, ma du�� przysz�o�� jako zaj�cie regeneruj�ce si�y fizyczne i duchowe. Liczba mi�o�nik�w sportu w�dkarskiego stale u nas wzrasta i tym zainteresowaniom nale�y tak�e wyj�� naprzeciw.Wzrasta r�wnie� liczba mi�o�nik�w akwarystyki, daj�cej wypoczynek psychiczny, a r�wnocze�nie cz�sto jedyn� mo�liwo�� obcowania ze zwierz�tami, obserwacji ich biologii i obyczaj�w nawet w warunkach zag�szczonego mieszkania w wielkim mie�cie.Konieczno�� zaspoKojenia z tak r�norodnych �r�de� p�yn�cych zainteresowa� rybami sprawi�a trudno�ci w odpowiednim doborze hase�. S�ownik zawiera ich ok. 700. Uwzgl�dniono wszystkie gatunki krajowe (w wodach �r�dl�dowych Polski oraz w Ba�tyku �yje ich niewiele ponad 100) i aklimatyzowane lub przewidziane do aklimatyzacji. Znalaz�y si� tu r�wnie� opisy gatunk�w oraz wy�szych jednostek systematycznych, omawianych w podr�cznikach i cytowanych w literaturze popularnonaukowej. Obok gatunk�w znanych w �wiatowym rybo��wstwie trzeba by�o r�wnie� om�wi� nowe, kt�re dopiero wchodz� na rynek handlowy, w przysz�o�ci jednak, w zwi�zku ze zmniejszaniem si� zasob�w ryb po�awianych tradycyjnie i w wielkich ilo�ciach, b�d� stanowi�y znacznie wi�kszy ni� obecnie odsetek w po�owach. Uwzgl�dniono tak�e gatunki najcz�ciej u nas spotykane w hodowli akwariowej. St�d te� wyb�r z ok.Przedmowa20 000 gatunk�w ryb by� do�� utrudniony i Czytelnik nie zawsze znajdzie w S�owniku interesuj�cy go obiekt.Trudno�ci sprawia�a r�wnie� polska nomenklatura ryb, gdy� wiele gatunk�w cz�sto opisywano pod r�nymi nazwami polskimi. Autorzy starali si� wybra� najpowszechniej u�ywane, umieszczaj�c inne, r�wnie� znane, w synonimach, od kt�rych odno�niki kieruj� do w�a�ciwej nazwy. W przypadku gdy dany gatunek sta� si� ju� asortymentem handlowym pod inn� nazw� ni� dotychczas u�ywana, dawano przewa�nie pierwsze�stwo nazwie handlowej, ze wzgl�du na upowszechnienie jej w�r�d konsument�w.W S�owniku poza has�ami gatunkowymi om�wiono r�wnie� tam, gdzie to by�o niezb�dne, rodzaje, w wi�kszo�ci przypadk�w r�wnie� rodziny (do kt�rych nale�� obj�te S�ownikiem gatunki), rz�dy i wy�sze jednostki systematyczne oraz niekt�re podrz�dy. Konieczne to by�o w rz�dach obejmuj�cych czasem setki gatunk�w o bardzo r�nym wygl�dzie zewn�trznym, trybie �ycia, przystosowaniach, o kt�rych przynale�no�ci do danego rz�du �wiadcz� tylko cechy anatomiczne trudno uchwytne dla niespecjalisty. Na przyk�ad w rz�dzie okoniokszta�tnych niezb�dne by�o om�wienie wyra�nie wyodr�bniaj�cych si� okoniowc�w, wargaczowc�w, g�owaczowc�w itp. By�o to tym bardziej konieczne, �e systematyka ryb znajduje si� wci�� jeszcze w stadium doskonalenia; istnieje na jej temat w�r�d specjalist�w wiele rozbie�no�ci. Niekt�rzy z nich uwa�aj� owe podrz�dy za samodzielne rz�dy, gdy inni przeciwnie - wymienione w S�owniku rz�dy traktuj� jako podrz�dy. Ten ostatni pogl�d reprezentuj� ju� zreszt� nieliczni ichtiologowie.Poza has�ami z zakresu systematyki uwzgl�dniono r�wnie� pewn� liczb� hase� z morfologii, fizjologii, biologii, ekologii, rozrodu i rozmieszczenia geograficznego ryb, a tak�e ich u�ytkowania gospodarczego.Uk�ad hase� w S�owniku jest alfabetyczny. Has�a powtarzaj�ce si� w tek�cie noty encyklopedycznej oznaczono pierwsz� liter�; w przypadku hase� wielowyrazowych - pierwszymi literami (niezale�nie od przypadku i liczby). Pozioma strza�ka ->-sygnalizuje, �e poj�cie nast�puj�ce po niej stanowi samodzielne has�o w S�owniku. Skorowidz zawiera tylko nazwy �aci�skie.S�ownik wyposa�ono w poczt�wk� d�wi�kow� z nagraniami g�os�w ryb oraz w komplet 6 barwnych slajd�w (patrz str. 311).S�ownik zosta� opracowany przez zesp� pracownik�w Instytutu Zoologicznego PAN w Warszawie. Autorzy wyra�aj�Przedmowawdzi�czno�� dr Matyldzie G�sowskiej i prof. dr Kazimierzowi Kowalskiemu za krytyczn� ocen� tekstu i wnikliwe uwagi, kt�re umo�liwi�y usuni�cie szeregu niejasno�ci. Dzi�kujemy r�wnie� p. Marii Kamie�skiej i p. J�zefowi Konarzewskiemu z PPH Centrala Rybna w Warszawie za udost�pnienie materia��w w�asnych, dotycz�cych polskiego nazewnictwa ryb.AUTORZYAakantody -^ fa�dop�etwe.akarka paskowana (Nannacara anomalii) - gatunek z rodziny -s-piel�gnicowatych. Samiec ma wyd�u�on� tyln� cz�� p�etwy grzbietowej i odbytowej. Cia�o ma barw� oliwkowozielon� z rozrzuconymi gdzieniegdzie b��kitnymi plamkami, a kraw�d� p�etwy grzbietowej czerwon�; samica jest mniej barwna od samca. A.p. osi�ga d�ugo�� 7 cm. Samica sk�ada ok. 100 jaj, kt�rych strze�e przewa�nie tylko samiec. A.p. wyst�puje w wodach Ameryki Po�udniowej. Bywa cz�sto hodowana w akwariach, tak�e u nas w Polsce. [J.M.R.]akary (Aequidens) - rodzaj z rodziny ->piel�gnicowatych. Samce r�ni� si� od samic wyd�u�eniem tylnej g�rnej cz�ci p�etwy grzbietowej i odbytowej oraz �ywszym ubarwieniem. Nale��ce tu gatunki osi�gaj� d�ugo�� od 7 do 20 cm. S� drapie�ne. Rodzice opiekuj� si� ikr� i wyl�g�ym potomstwem. Zamieszkuj� wody Ameryki �rodkowej i p�nocnej cz�ci Ameryki Po�udniowej. Niekt�re gatunki bywaj� cz�sto hodowane w akwariach (w Polsce m. in. a. b��kitna (Aequidens pulcher),a. kar�owata (Aequidens curviceps) i a. z Maroni (Aequidens marani). [J.M.K.]aklimatyzacja - ca�okszta�t proces�w zachodz�cych w organizmach w zwi�zku z przystosowywaniem si� ich do zmienionych warunk�w �rodowiska. A. mo�e w konsekwencji doprowadzi� do zmian morfologicznych. Wyr�nia si� a. naturaln� i sztuczn�. A. naturalna bywa wynikiem migracji ryb b�d� te� ich zawleczenia do innej krainy zoogeograficznej. Mo�e te� by� wynikiem istotnych zmian �rodowiskowych, zachodz�cych na terenie wyst�powania danego gatunku. A. sztuczna jest efektem celowej gospodarki cz�owieka. Umo�liwia hodowl� ryb na nowych terenach, r�ni�cych si� warunkami �ycia od dotychczasowych. Aby proces a. przebiega� prawid�owo, nale�y uprzednio rozwa�y� wszelkie hydrobiologiczne i fizyczne aspekty nowego zbiornika. A. ryb cz�sto przynosi doskona�e efekty. Na przyk�ad w 1860 r. przewieziono pstr�ga z Anglii do Nowej Zelandii. Dzi� NowaZelandia s�ynie z najobfitszych na �wiecie po�ow�w tego gatunku. Z dobrymi wynikami aklimatyzowano pstr�ga.Akwarystyka 10na Cejlonie, Tasmanii, w Kaszmirze i w po�udniowej Afryce. W Chile i w Nowej Zelandii oraz na Tasmanii zaaklimatyzowano czawycz�. Jej a. nie uda�a si� natomiast w Europie. W Polsce pr�bowano zaaklimatyzowa� m.in. bassa wielkog�bowego i sumika kar�owatego. Ten ostatni wprawdzie dobrze przystosowa� si� do nowych warunk�w, ale jego przeniesienie do naszych w�d nale�y uwa�a� za niepo��dane, gdy� jest to szkodnik wyjadaj�cy ikr� i narybek innych, cennych gospodarczo gatunk�w. Obecnie prowadzone s� pr�by a. amura, to�pygi i g�owacicy. Aklimatyzuje si� tak�e gatunki maj�ce inne ni� konsumpcyjne znaczenie. Do takich nale�y m.in. gambuzja, kt�r� zarybiano wiele rejon�w w krajach tropikalnych w celu walki z malari�. [J.M.R.]akwarystyka - wiedza obejmuj�ca hodowl� i piel�gnacj� wodnych gatunk�w zwierz�t i ro�lin. Mi�o�n...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]