Mala encyklopedia kultury antycznej, eBooks txt
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
MA�A ENCYKLOPEDIA ULTURY ANTYCZNEJPa�stwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1990Wydanie VJednotomowe wydanie Ma�ej encyklopedii kultury antycznej oparte zosta�o na wydaniu dwutomowym (tom I wyd. w 1958 r., tom II w 1962 r.), podj�tym i -opracowanym z inicjatywy i pod redakcj� Kazimierza Kumanieckiego, Kazimierza Micha�owskiego i Lidii Winniczuk. W wydaniu jednotomowym (1966 r.) wprowadzono zmiany i uwagi, kt�re postulowali recenzenci, a mianowicie: w zakresie wojskowo�ci, reali�w �ycia codziennego, malarstwa - Zbigniew Borkowski, w zakresie prawa - Cezary Kunderewicz, literatura greckiej - Jerzy �anowski, sztuki antycznej - El�bieta Makowiecka, filozofii - W�adys�aw Se�ko, literatury rzymskiej - Irena Kazik-Zawadzka, historii Grecji i Rzymu - Tadeusz Zawadzki. Ponadto has�a tomu drugiego dostosowano do uwag recenzentki tego tomu, Lidii Winniczuk.Jedn� z powa�niejszych zmian, kt�rych dokonano w wydaniu jednotomowym, jest zmniejszenie ilo�ci hase� wskutek usuni�cia szeregu drobnych artyku��w z dziedziny rze�by, malarstwa a tak�e literatury i historii. Artyku�y te, dotycz�ce prawie nieznanych imion, nie mia�y �adnego znaczenia dla odbiorc�w Encyklopedii, stanowi�c tym samym zbyteczny balast. Usuni�cie tego typu informacji pozwoli�o na powi�kszenie obj�to�ci artyku��w wymagaj�cych rozszerzenia.W zasadzie nie uzupe�niano materia�u Encyklopedii nowymi has�ami poza nielicznymi, kt�rych wprowadzenie by�o konieczne. Rozszerzono natomiast siatk� odno�nik�w i odsy�aczy, uwzgl�dniaj�c r�norodne formy pisowni imion i nazw.Zakres i zasi�g Encyklopedii pozosta� wi�c ten sam. Znajdzie w niej czytelnik materia�y dotycz�ce geografii i etnografii, historii politycznej, kultury materialnej, historii literatury, nauki i my�li filozoficznej, historii sztuki, prawa, mitologii i religii staro�ytnej Grecji i Rzymu staro�ytnego. Zasi�g czasowy okre�laj�, z jednej strony najdawniejsze dzieje lud�w zamieszkuj�cych wybrze�a Morza �r�dziemnego, z drugiej - wiek V nowej ery, tradycyjnie uznawany za ko�cowy ery staro�ytnej. Zasi�g terytorialny ograniczono w zasadzie do �wiata �r�dziemnomorskiego, wykraczaj�c na Wsch�d, na P�noc i na Po�udnie tylko wtedy, gdy staje si� to konieczne dla pe�niejszego obrazu kultury grecko-rzymskiej i dziej�w grecko-rzymskiego or�a. Znajd� wi�c czytelnicy obok wiadomo�ci dotycz�cych lud�w zamieszkuj�cych Grecj� i Itali� r�wnie� informacje o tym, co wiedzieli staro�ytni o ludach s�owia�skich, germa�skich i celtyckich zamieszkuj�cych w staro�ytno�ci Europ� wschodni� i �rodkow�, Ba�kany, Gali� i Brytani�, o ludach Ma�ej Azji i Bliskiego Wschodu, o mieszka�cach Egiptu, Etiopii i p�nocnych wybrze�y Afryki.Pewna cz�� materia�u Encyklopedii wykracza poza te ramy. S� to wiadomo�ci po�wi�cone recepcji antyku grecko-rzymskiego w literaturze i nauce polskiej. Podano wi�c - w wyborze - wiadomo�ci biograficzne o pisarzach i poetach polsko-�aci�skich6 WSt�Pepoki humanizmu oraz o tw�rcach filologii klasycznej w Polsce i t�umaczach dzie� staro�ytnych.Wreszcie nieliczn� grup� stanowi� artyku�y po�wi�cone pisarzom bizanty�skim i wczesno�redniowiecznym, kt�rych dzie�a stanowi� �r�d�owe przyczynki do wiedzy o staro�ytno�ci.Tre�� Encyklopedii uzupe�nia wyb�r najbardziej znanych �aci�skich i greckich przys��w i sentencji.Scharakteryzowany powy�ej materia� zosta� uj�ty w has�ach u�o�onych w porz�dku alfabetycznym. Przyj�to tu zasad� grupowania hase� wielowyrazowych pod pierwszym wyrazem, np.:nomoteci non liquet non multa... non omnis... non plus ultra NonaeW wielu przypadkach po wyrazie has�owym nast�puje cz�� uj�ta w nawias. Zawiera ona obja�nienia etymologiczne albo oryginaln� lub uboczn� form� imienia.Niekt�re has�a obejmuj� obja�nienia kilku znacze�. Dla oddzielenia ich uj�to poszczeg�lne artyku�y w punkty oznaczone kolejn� numeracj�, w has�ach biograficznych poszczeg�lne biogramy u�o�ono w kolejno�ci chronologicznej. W przypadku homonim�w geograficzno-osobowych podano oddzielnie has�o geograficzne i oddzielnie osobowe (np. Nili, Nil2).Stosowany do oznaczania informacji z zakresu mitologii kwalifikator skr�towy mit. odnosi si� do punktu, kt�ry poprzedza. U�ywany na pocz�tku artyku�u odnosi si� do wszystkich punkt�w.Has�a mog� wyst�pi� w trojakiej formie: spolszczonej, oryginalnej lub w transkrypcji.. Formy spolszczonej u�yto przy imionach, nazwach i terminach przyswojonych j�zykowi polskiemu (Cezar, Cyceron, Meander, Teodozjusz, obol, mina), zastosowano przy tym odsy�acze od form oryginalnych lub transkrybowanych. W innych przypadkach has�a wyst�puj� w formie oryginalnej (�aci�skie) lub transkrybowanej (greckie). Przyj�to nast�puj�ce zasady transkrypcji alfabetu greckiego:1) dwug�oski ai, ei, 01 s� transkrybowane przez aj, ej, oj.2) nag�osowe i wyst�puj�ce przed samog�osk� jest r�wnie� transkrybowane przez j.3) samog�oski T), <n s� transkrybowane (poza wyrazem has�owym) przez e, �.4) sp�g�oski (,, t,, q> s� transkrybowane przez z, ks, f. W wyrazach i nazwach greckich oznaczone zosta�y miejsca akcentu znakiem nad akcentowan� samog�osk�.WYKAZ SKR�T�Warab. - arabskiarchit. - architekturacelt. - celtyckidemin. - deininutivum, zdrobnialedom. - domy�lniedop. - dope�niaczdos�. - dos�ownieegip. - egipskifen. - fenickifranc. - francuskigema. - germa�skigr. - greckigram. - gramatycznyl.mn. - liczba mnogal.p. - liczba pojedynczatac. - �aci�skim.in. - mi�dzy innymimed. - medium, strona -medialnamit. - mitologia, mitycznyn.e. - nasze) eryniem. - niemieckin.p.m. - nad poziomem morzaok. - oko�oosk. - oskijskip.n.e. - przed nasz� er�pocz. - pocz�tekpoi. - polskipot. - po�owapor. - por�wnajr. - roksyr. - syryjskitur. - tureckiurn. - umar�ur. - urodzonyw. - wiekwg - wed�ugw�., w�os. - w�oskizob. - zobacz.Aa.u.c. skr�t �ac. ab Urbe condita lub A.U.C. skr�t anno Urbis conditae (dos�. od za�o�enia miasta), na oznaczenie ery liczonej od za�o�enia miasta (Rzymu). Dat� tego faktu na podstawie chronologii rzymskich erudyt�w (Warron) przyjmuje si� na r. 753 p.n.e. Oznaczenia u�ywano tylko w literaturze, w �yciu potocznym liczono czas wg konsul�w.ab ovo {la�. dos�. od jajka) powiedzenie u�ywane przys�owiowo w znaczeniu: od samego pocz�tku. Wg jednych wyja�nie� wi��e si� ono ze zwyczajem podawania na ucztach jaj na pierwsze danie (ab ovo usgue ad mala); wg innych t�umacze� chodzi o jajo Ledy, z kt�rego narodzi�a si� Helena, przyczyna wojny troja�skiej.Aba c�rka tyrana Cylicji Zenofanesa, panowa�a w cylickim mie�cie Olbe w drugiej po�. I w. p.n.e.abacus zob. abakus.Abaj staro�ytne miasto w Fokidzie, nad rzek� Kefisos, s�ynne z wyroczni i �wi�tyni Apollina. Zniszczone w czasie wojen perskich i wojny �wi�tej. Zachowa�y si� ruiny �wi�tyni Apollina.abaks zob. abakus.abakus (�ac. abacus, gr. dbaks) 1. st� prostok�tny z blatem marmurowym lub metalowym do ustawiania cennych naczy�. 2. g�rna cz�� kapitelu kolumny, maj�ca kszta�t kwadratowej p�yty. 3. przyrz�d do liczenia zwany tabliczk� Pitagorasa (mensa Pythagored), 4. stolik do gier.Abantiades potomkowie Abasa: Akrisios i Per-seusz.Abantowie (Abantes) staro�ytny szczep grecki zamieszkuj�cy Eubej�. A. pierwotnie zajmowali Chalkid� i Eretri�. Wg Herodota cz�� Abant�w osiedli�a si� w Azji Mn. Nazw� szczepu wyprowadzono od miasta Abaj (zob.). Herosem-epo-nimem Abant�w by� Abas (zob.).Abaris 1. wg mniemania Grek�w z pochodzenia Hyperborejczyk, �yj�cy prawdopodobnie w VI w. p.n.e., uwa�any za proroka i cudotw�rc�. 2. mit. �o�nierz z armii Tumusa, kr�la Rutul�w, zabity przez Troja�czyka Euryalosa, wyst�puj�cy w Eneidzie Wergiliusza (IX. 344). 3. mit. towarzysz kr�la trackiego Fineusa, zabity przez Perseusza (Owidiusz, Metamorfozy V, 86).Abas mit. kr�l Argos, heros-eponim szczepu Abant�w, syn Linkeusa i Hypermestry, ojciec Akrisiosa i Projtosa, dziad Danae, pradziad Perseusza. Zob. Akrisios.Abdera 1. miasto w Tracji, po�o�one mi�dzy uj�ciem rzeki Nestos a jeziorem Bistonis, za�o�one ok. r. 656. Wg legendy A. mia� za�o�y� Herakles na cze�� swego ulubie�ca Abderosa. Historycy wymieniaj� jako za�o�yciela miasta Timesiosa z Klazomenaj. A. by�a ojczyzn� s�ynnych filozof�w: Leukipposa, Demokryta, Protagorasa i Anaksagorasa oraz poety Nikaj-netosa. Mimo to okre�lenie "abderyta" by�o w staro�ytno�ci synonimem g�upca i t�paka. 2. miasto na po�udniowym wybrze�u Hiszpanii, za�o�one przez Fenicjan, znane za czas�w rzymskich z po�owu tu�czyk�w.abdicatio �ac. 1. w terminologii rzymskiej oznacza dobrowolne wyrzeczenie si� czego�, np. spadku, wolno�ci, przynale�no�ci do swego rodu. W prawie publicznym u�ywano terminu a. na oznaczenie z�o�enia urz�du (z chwil� up�ywu kadencji lub przed jej up�ywem). 2. w prawie greckim a. oznacza�a wyrzeczenie si� niepos�usznego syna przez ojca (apokeryksis).Abila, Abyla mons zob. Heraklesa s�upy, Kalpe.Abisares ksi��� indyjski, w�adca tzw. Orejoj Indoj, krainy po�o�onej na p�noc od pa�stwa Porosa (zob.), z kt�rym zawar� przymierze, aby walczy� przeciw Aleksandrowi W. PokonanyAborigenowie10Achajmenesprzez Aleksandra oddal mu ho�d, dzi�ki czemu pozosta� na tronie.Aborigenowie (Aborigines) mityczny szczep zamieszkuj�cy �rodkow� Itali�. Nazwa pojawia si� po raz pierwszy u tragika greckiego Likofrona (IV w. p.n.e.) oraz u Katona Starszego.Abradatas znany z Cyropedii Ksenofonta ksi��� perskiej Suzjany; walczy� najpierw po stronie kr�la mcdyjskiego przeciw Cyrusowi Starszemu, p�niej przeszed� na jego stron� za namow� swej �ony Pantei; zgin�� w bitwie z wojskami kr�la Lidii, Krezusa, w r. 547.Abraksas (Abrwcas, tak�e Abrasax) wg gnos-tyka Basilejdesa (II w. n.e.) - najwy�szy byt. Jego wizerunki, w postaci cz�owieka z g�ow� koguta i w�ami zamiast n�g, ryto na kamieniach w kszta�cie gemm i u�ywano jako amulet�w.Abrasax zob. Abraksas.Abraxas zob. Abraksas.Abrek 1. A. Andrzej (urn. w r. 1656) profesor retoryki i poetyki w Akademii Zamojskiej, uprawia� okoliczno�ciow� poezj� �aci�sk� 2. A. Andrzej, syn poprzedniego, te...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]