Mahatma Witkac, eBooks txt
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Joanna Siedlecka � reporterka, cz�onek Stowarzysze-nia Pisarzy Polskich. Laureatka licznych nagr�d, z kt�rychnajbardziej ceni sobie pierwsz� � wyr�nienie dla m�o-dego reportera imienia Ksawerego Pruszy�skiego. Praco-wa�a w wielu pismach, m.in. �ITD", �Kulturze". Nie zwe-ryfikowana podczas stanu wojennego, zaj�a si� wy��czniereporta�em ksi��kowym. Wyda�a dotychczas: �Styp�"(1981), �Poprawiny" (1984), �Parszyw� sytuacj�" (1984),.Jaworowe dzieci" (1988 i 1990), a przede wszystkim ��Ja�niepanicza" (1987) o Witoldzie Gombrowiczu � sw�j,jak na razie, najwi�kszy �yciowy sukces � nie licz�c oczy-wi�cie Antosia lat 10 i Stasia lat 6 � uczni�w szko�yfrancuskiej.Dosta�a za �Ja�niepanicza" � kt�ry znalaz� uznanie poobu stronach �wczesnej barykady � nagrod� �WarszawskiejPremiery Literackiej", redakcji ��ycia Literackiego" za naj-lepsz� ksi��k� roku 1987 w dziedzinie literatury faktu. Re-cenzowa�y j� � wi�cej ni� pochwalnie � �Zeszyty Li-terackie" (pi�rem Jana Kotta i Wojciecha Karpi�skiego),�Puls", �Kultura Niezale�na", �Res publica", �Tw�rczo��",�Odra". Radio Wolna Europa uzna�o ksi��k� listopada1987. O jej lekturze wspomina� m.in. Ryszard Kapu�ci�skiw swoim �Lapidarium", Czes�aw Mi�osz w �Zapiskachmy�liwego".Czy sukces �Ja�niepanicza" powt�rzy �Mahatma Wit-kac", po�wi�cony �wariatowi z Krup�wek", �genialnie nie-dorozwini�temu", czyli Stanis�awowi Ignacemu Witkiewi-czowi?Nie w�tpimy!seria wydawniczaS�OWO Warszawa 1992od autorkiNapisa�am o Witkacym ksi��k� reportersk�. By�amciekawa, czy reporterka ma o nim w og�le jeszcze co�do powiedzenia? Czy �yj� na przyk�ad ludzie, kt�rzy znaligo i pami�taj�, cho� nigdy dotychczas o nim nie m�wili,a ich relacje warto ocali�? Czy �yj� �demoniczne" kobiety,klientka �Firmy Portretowej"? Przyjaciele, przelotni nawetznajomi, �wszawi wrogowie"? Czy s� jeszcze resztki jego�wiata � chocia�by przedwojennego Zakopanego � od-chodz�cego coraz bardziej w niepami��?I cho� urodzi� si� w 1885, dotar�am � w ostatniej napewno chwili � do pami�taj�cych go ostatnich �Mohika-n�w", a raczej �Mohikanek", urodzonych na pocz�tku wie-ku, kt�rych relacji nikt dotychczas nie spisa�, a wnosi�y donaszej wiedzy o nim sporo nowego.Chocia�by rodzinne spojrzenie kuzynek Witkiewicz�w,m.in. genera�owej Jadwigi Sosnkowskiej, na � zagadkowywci�� � jego pobyt w Rosji; w Lejb Gwardii. Inny odlegendy wizerunek romansu Witkacego z Iren� Solsk�,przedstawiony przez jej c�rk�, Ann� Sosnowsk�. Relacjekobiet z jego �wiata � Oli Watowej, Anny Link�, El�bietySzempli�skiej-Sobolewskiej, Ireny Krzywickiej, kt�rawprawdzie ju� kiedy� o nim pisa�a, dzi� jednak, z perspek-tywy swojej 90-tki, widzi go zupe�nie inaczej. NielicznychJoanna Siedlecka Mahatma Witkacju� koleg�w �po pi�rze" � Alfreda �aszowskiego, Micha-�a Rusinka, Kazimierza Truchanowskiego. Jednego ju� tyl-ko, niestety, g�rala i zakopia�czyk�w, m.in. Zofii Fedoro-wicz, Wally Pawlikowskiej, Stanis�awy Czech-Walczako-wej, pami�taj�cych jeszcze �pana Stanis�awa" oraz atmos-fer� Zakopanego, �co si� min�o". Wspomnienia Jana Lesz-czy�skiego-juniora, Krystyny i Zofii G�ogowskich, b�d�-cych przed wojn� dzie�mi, wychowanych jednak w �wit-kacowskiej" atmosferze i sporo pami�taj�cych, chocia�byjego �wierszyki". Wspomnienia kuzyn�w �po mieczu" i�k�dzieli", dla kt�rych by� przede wszystkim �synem wujaStacha" � Stanis�awa Witkiewicza, dzi�ki kt�rym mam te�w ksi��ce dwa nieznane, niepublikowane dotychczas listyWitkacego do Leona Reynela. Jeden z nich cenny-szcze-g�lnie, jak zreszt� wszystko, co dotyczy jego �tajemnicyWschodu", czyli Rosji, m�wi bowiem m.in. o... chorobiewenerycznej, pami�tce stamt�d.Relacje fragmentaryczne i subiektywne, cenne jednakchocia�by dlatego, �e ostatnie � jeszcze par� lat i tematprzejm� wy��cznie historycy literatury. Sumuj�ce si� �co najwa�niejsze � w wizerunek jednego z najwybitniej-szych, najoryginalniejszych, nieustaj�co aktualnych, artys-t�w XX wieku, kt�ry mimo wielu po�wi�conych mu pozy-cji � o jego teatrze, malarstwie, fotografii � nie doczeka�si� w kraju biografii sensu stricto, powa�y� si� na ni� tylkocudzoziemiec � Amerykanin, profesor Daniel C. Gerould.Relacje ocalaj�ce pami�� o nim, dope�niaj�ce portretcz�owieka tragicznego � wra�liwego, cierpi�cego, sa-motnego. Lekcewa�onego przez wsp�czesnych, b�aze�s-twem zag�uszaj�cego sw�j dramat, kt�rego przekle�stwemby�o w�a�nie to, �e urodzi� si� w Europie �rodkowej, utkn��w Zakopanem. Jego groteskowy teatr wyprzedzi� przecie�lonesco i Geneta. Poczucie samotno�ci, beznadziejno�ciistnienia � egzystencjalizm Sartre'a i Heideggera. Ostrze-�enia i wizje � Huxleya i Orwella. Relacje ukazuj�ce goprzede wszystkim jako dalekowzrocznego, przenikliwegoproroka i wizjonera, kt�ry s�ysza� ju� wtedy kroki nadcho-dz�cego Chama, przewidzia� los epoki � wojn�, totalitaryz-my, kryzys europejskiej kultury, unifikacj� i �pykniczenie"ludzko�ci, zanik �uczu� metafizycznych". A tak�e � przy-najmniej zdaniem moich rozm�wc�w � ich w�asne, poje-dyncze losy, obdarzony by� przecie� fenomenaln� psycho-logiczn� intuicj�, o czym �wiadcz� najlepiej jego portrety.Interesowa�y mnie r�wnie� witkacowskie � jak si�okaza�o � tragikomiczne, dope�niaj�ce niejako jego wizje� �peerelowskie" losy os�b mu najbli�szych. Chocia�bywdowy po nim, Jadwigi Witkiewiczowej � starej, chro-mej, samotnej, walcz�cej z... Polewk� i POP o pok�j wmieszkaniu-ko�chozie w Krakowie na Krupniczej. Tu�aj�-cej si� latami po ludziach, otrzymuj�cej wreszcie kawalerk�i rent� dzi�ki..; J�zefowi Cyrankiewiczowi. Nienawidz�cejzbydl�conego �wiata, w kt�rym jej Sta� nie chcia� �y�.Dramat Czes�awy Okni�skiej, jego ostatniej przyjaci�-ki, odratowanej po ich wsp�lnym samob�jstwie na Polesiu,kt�ra nie potrafi�a p�niej �tego" ci�aru d�wiga�. Raven-sbnick, kt�ry przesz�a, praca w... dziale propagandy PAX,ucieczka w �Witkacow�", samotna �mier� w �blokowisku",kt�rego � za Stasiem � nienawidzi�a.Staro�� i n�dza jego �demonicznych" kobiet, wtedy �dam z towarzystwa, gnie�d��cych si� dzi� z wnukami wkawalerkach, sprzedaj�cych jego portrety na miejsca w do-mu starc�w. Dopiero teraz rozumiej�cych jego ostatni� de-cyzj�, dzi�ki kt�rej unikn�� r�wnie� upokarzaj�cej �ko�-c�wki".10 Joanna SiedleckaZbydl�cenie jego miejsc � zniszczonej przez kwateru-nek kamienicy na Brackiej, �splugawionego" Zakopanego,gdzie w rodzinnej �Witkiewicz�wce" jest dzi�... falanster,kt�rego tak si� bal � dom wczasowy z �og�ln� sto�owni�",sal� telewizyjn�.Rozproszenie wielkich kolekcji jego obraz�w, sprzeda-wanych po prostu na �ycie � choroby, alimenty.Tragigroteska �grzebalnej awantury", w wyroku kt�rejna Boksowym Brzyzku, obok jego matki, pochowano �w�r�d przem�wie� o przyja�ni polsko-radzieckiej � Boguducha winnego Ukrai�ca. A tego nawet on � tytu�uj�cy si�cz�sto Mahatm� � chyba by nie wymy�li�.ZmoraCzes�aw Mi�osz do Aleksandra Wata o Witkacym w Rosji:�... Kiedy przyjechal zAustralii do Petersburg�w czasiewojny,to zdaje si� tam jakich� krewnych znalaz�, bardzoustosunkowanych..."(�M�j wiek". Warszawa, 1990)Ksi�niczka na Peryjas�awiuGenera�owa Jadwiga Sosnkowska ma 90 lat (rocznik1901), tak �e nie jest ju� oczywi�cie w formie idealnej. Alegdy czuje si� lepiej, ma dobry dzie� � �wietnie si� namrozmawia. Od dawna wpadam wtedy do niej na pogaw�dkido domu zas�u�onego, zbowidowskiego kombatanta, gdziezamieszka�a po powrocie do Polski. Pami�ta bowiem spra-wy fascynuj�ce, chocia�by wci�� ma�o znany i zagadkowypobyt Witkacego w Rosji, w carskiej armii. 'Witkacy, to znaczy syn wuja Stacha, jak go nazywa,jest bowiem jej kuzynkiem. Jej matka, czyli Ada �ukowska12 Joanna SiedleckaMahatma Witkac 13z domu Ja�owiecka, by�a jego cioteczn� siostr� � c�rk�Anieli Ja�owieckiej z domu Witkiewicz � siostry Stanis-�awa Witkiewicza, ojca.I wialnie syn wuja Stacha przychodzi� do jej rodzic�wpo przyje�dzie z Australii do Pietierburga. Do ich miesz-kania na Ligowskoj dwadcat'piat', w samym centrum Pitra� w ko�cu Newskiego Prospektu, na rogu Gusiew Piereu-lek. Do wielkiej, 8-pi�trowej kamienicy typowej dla Pitra;ci�kiej od ozd�b, w stylu, jak si� m�wi�o, Katarzyny iPiotra. 7-pokojowego, wytwornego mieszkania � mamawynaj�a dwa obok siebie, przebi�a �ciany, pi�knie umeb-lowa�a � mia�a gust i wielu znajomych malarzy, artyst�w� prowadzi�a przecie� salon, gdzie bywali wszyscy, kt�rzysi� w�r�d Polonii petersburskiej liczyli, chocia�by ksi���Drucki-Lubecki, profesor Baudoin de Courtenay, a tak�e� podczas pobyt�w w Pitrze � sam Dmowski, Grabski,Paderewski, m�odziutka jeszcze wtedy Ada Sari.Na sta�e zatrzyma� si� u babuni i dziadunia Ja�owiec-kich, czyli u swojej ciotki i wuja. Niedaleko Ligowskoj, bona Nadie�dinskoj tri � pi�knej ulicy z porz�dnymi kamie-nicami, ogrodami. Dziaduniowie te� mieli du�e mieszka-nie, cho� mniejsze ni� jej rodzice, kt�rzy ze wzgl�du naojca musieli prowadzi� dom otwarty. Nie wiadomo, czy tedomy na Ligowskoj i Nadie�dinskoj jeszcze stoj�, nigdyju�, niestety, p�niej w Pitrze nie by�a, ale po rosyjskum�wi do dzi�.Oczywi�cie, pami�ta syna wuja Stacha g��wnie z ro-dzinnych przekaz�w ,� rozm�w rodzic�w, dziaduni�w,cioki (jak si� m�wi�o w rodzinie) �eni � jednej z si�strwuja Stacha, szalenie do niego podobnej, szczeg�lnie nastaro��, kt�ra te� w Pitrze mieszka�a.Cho� sama ma go r�wnie� przed oczyma � przyjecha�do Pitra, gdy wybuch�a I wojna, tzn. w 1914, mia�a wi�cju� 13 lat. Widywa�a go zreszt� i wcze�niej � na wakac-jach w Sy�gudyszkach na Litwie, maj�tku dziaduni�w orazw Zakopanem, gdzie bywa�a co roku wracaj�c z Krakowa� mama wozi�a j� i siostr� na egzaminy do szko�y si�strUrszulanek, kt�rej program przerabia�y w domu. Wysoki,dobrze zbudowany, o prostym witkiewiczowskim nosie iw og�le delikatnych w tej rodzinie rysach, przenikliwychoczach.Nie tak pi�knych jednak jak szafirowe oczy wuja Sta-cha, kt�rego widzia�a w Zakopanem jako ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]